Πώς επηρεάζουν οι οθόνες τα παιδιά μας

Το “Reset Your Child’s Brain,” από την Αμερικανίδα ψυχίατρο, συγγραφέα και ειδική στις οθόνες, Victoria L. Dunckley, MD., παρουσιάζει τους κινδύνους που έχουν οι οθόνες για τα παιδιά μας, τα συμπτώματα που μπορεί να εμφανίσει ένα παιδί ως αποτέλεσμα της παρατεταμένης αλληλεπίδρασής του με τις οθόνες, και συνιστά στους γονείς μια περίοδο αποχής 4 εβδομάδων για να επαναφέρουν το παιδί σε κανονική σωματική και ψυχολογική κατάσταση. Εκτός από τις επιστημονικές εξηγήσεις για κάθε μεμονωμένη επίδραση που έχουν οι οθόνες στα παιδιά μας, έχει επίσης παραδείγματα από την πραγματική ζωή παιδιών που είχαν σοβαρά συμπτώματα και επανήλθαν μέσα στις πρώτες μέρες της αποχής. Κάποιες από αυτές τις ιστορίες ακολουθούν την πορεία των παιδιών όχι μόνο στο άμεσο διάστημα μετά την αποχή, αλλά και με την πάροδο του χρόνου, στην ενηλικίωσή τους.

Τι μπορεί λοιπόν να κάνει ο χρόνος οθόνης των παιδιών; Και πόσο επικίνδυνο είναι;

Σύμφωνα με το βιβλίο, ο χρόνος οθόνης:

• Επηρεάζει και καθυστερεί την ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών
• Επηρεάζει την ικανότητα συγκέντρωσης των παιδιών
• Προωθεί τον εθισμό, όχι μόνο στην τεχνολογία, αλλά γενικά
• Απομονώνει κοινωνικά τα παιδιά γιατί  δεν αισθάνονται άνετα όσο τα παιδιά της ηλικίας τους
• Μπλοκάρει την ικανότητα των παιδιών να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους
• Aυξάνει την επιθετικότητα
• Υπονομεύει την ικανότητα των παιδιών να συμπονούν και να κατανοούν τους άλλους
• Περιορίζει τη φαντασία των παιδιών
• Μειώνει τη φυσική περιέργεια των παιδιών για τον κόσμο
• Δυσκολεύει τα παιδιά να βρουν παιχνίδια και δραστηριότητες μόνα τους
• Η επίδραση στο σώμα είναι πολύ μεγαλύτερη από τη διάρκεια παραμονής στην ίδια την οθόνη
• Διαταράσσει τον ύπνο των παιδιών
• Επηρεάζει την απόδοση των παιδιών στο σχολείο
• Ενέχει κινδύνους για την υγεία των παιδιών που προκύπτουν από την ακτινοβολία που λαμβάνουν όταν βρίσκονται μπροστά σε μια οθόνη
• Και άλλα

Όλα τα παραπάνω πολλαπλασιάζονται για τα παιδιά που είναι πιο ευαίσθητα (με διαταραχές όπως η ΔΕΠΥ, ο αυτισμός, οι συναισθηματικές διαταραχές κ.λπ.).

Και όλα τα παραπάνω, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο που παρακολουθούν τα παιδιά. Η μόνη σημαντική διάκριση που γίνεται είναι μεταξύ της παθητικής μορφής παρακολούθησης, όπως η τηλεόραση, και της ενεργητικής, όπως τα βιντεοπαιχνίδια, στα οποία το παιδί διαδρά με την οθόνη και η επίδρασή της είναι πολύ πιο έντονη.

Δυστυχώς, οι έρευνες δείχνουν ότι η πλειοψηφία των πολύ μικρών παιδιών υπερβαίνει κατά πολύ το ασφαλές όριο χρόνου οθόνης κάθε μέρα και τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να περνούν έως και 10 και 12 ώρες την ημέρα στην οθόνη.

Το λεγόμενο Σύνδρομο Ηλεκτρονικής Οθόνης (ESS), με άλλα λόγια, το σύνολο των επιπτώσεων που αναφέρθηκαν παραπάνω, μιμείται σε μεγάλο βαθμό ένα ευρύ φάσμα νευρολογικών, ψυχιατρικών και συμπεριφορικών διαταραχών, όπως ο αυτισμός, η ΔΕΠΥ, η διπολική διαταραχή, η κατάθλιψη κ.λπ. Πολλά παιδιά διαγιγνώσκονται με αυτές τις διαταραχές, χωρίς ουσιαστικά να τις έχουν, και υποβάλλονται σε φαρμακευτική αγωγή και άλλες πολύ ακριβές επεμβατικές διαδικασίες για τον έλεγχο των συμπτωμάτων τους.

Επειδή όμως η σχέση τους με την οθόνη παραμένει ίδια, η βελτίωση που παρατηρείται είναι μικρή, αν όχι ανύπαρκτη.

Θα χρειαστεί λίγος χρόνος για να αποδώσει η επιστημονική κοινότητα τη ραγδαία αύξηση αυτών των (λανθασμένων) διαγνώσεων στη χρήση οθονών, καθώς η ευημερία της βιομηχανίας και της οικονομίας προηγείται, όπως συνήθως.

Για την Dunkley, η σύνδεση δεν θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρη.

Αναρωτηθείτε λοιπόν:

• Το παιδί σας φαίνεται ευερέθιστο συχνά;
• Επαναστατεί για πράγματα και καταστάσεις μικρής σημασίας;
• Εκρήγνυται χωρίς όρια;
• Έχει γίνει πιο αντιδραστικό, ανυπάκουο ή ανοργάνωτο;
• Είναι ευερέθιστο όταν του λέτε ότι είναι ώρα να απενεργοποιήσετε την οθόνη;
• Έχετε παρατηρήσει τις κόρες του να διογκώνονται μετά τη χρήση της οθόνης;
• Δυσκολεύεται να κάνει οπτική επαφή μαζί σας μετά την παρουσία της στην οθόνη ή γενικά;
• Θα λέγατε ότι το παιδί σας έλκεται έντονα από τις οθόνες;
• Νιώθετε ποτέ ότι το παιδί σας δεν είναι τόσο χαρούμενο όσο θα έπρεπε ή τόσο χαρούμενο όσο θα μπορούσε;
• Ότι το παιδί σας δεν απολαμβάνει κάποιες δραστηριότητες όσο παλιά;
• Δυσκολεύεται να κάνει νέους φίλους ή να κρατήσει υπάρχοντες λόγω της ανώριμης συμπεριφοράς του;
• Ανησυχείτε ότι τα ενδιαφέροντα του παιδιού σας έχουν μειωθεί τελευταία; Ή ότι τα ενδιαφέροντά του περιστρέφονται κυρίως γύρω από τις οθόνες;
• Νιώθετε ότι έχει εξαφανιστεί η δίψα του για μάθηση και η περιέργεια για τον κόσμο;
• Πέφτουν οι βαθμοί του στο σχολείο; Ή μήπως δεν αποδίδει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του και δεν έχετε εντοπίσει τον λόγο;
• Σας έχουν συστήσει οι ειδικοί να αξιολογήσετε το παιδί σας για ΔΕΠΥ, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές χωρίς οικογενειακό ιστορικό;
• Έχετε λάβει αντικρουόμενες διαγνώσεις από διαφορετικούς ειδικούς;
• Έχει το παιδί σας μια προϋπάρχουσα πάθηση, όπως αυτισμό ή ΔΕΠΥ, των οποίων τα συμπτώματα φαίνεται να επιδεινώνονται;
• Το παιδί σας φαίνεται να έχει υπερένταση  ή υπερβολική κούραση και δεν μπορεί να κοιμηθεί; Ή μήπως κοιμάται αλλά δεν νιώθει ξεκούραστος/η;
• Βλέπετε το παιδί σας να κλίνει προς την τεμπελιά και να στερείται προσοχής στη λεπτομέρεια;
• Θα περιγράφατε το παιδί σας ως ανήσυχο χωρίς να μπορείτε να επισημάνετε σαφείς λόγους για αυτό;

Εάν ισχύει κάτι από τα παραπάνω, αξίζει να ρωτήσετε εάν ο χρόνος οθόνης πρέπει να επανεξεταστεί.

Το βιβλίο συνιστά την αποχή από τις οθόνες για 4 εβδομάδες εάν παρατηρήσετε κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα, προκειμένου να εκτιμηθεί εάν η αποχή τα επιλύει. Εάν υποχωρήσουν, μπορείτε να συνεχίσετε την αποχή για όσο διάστημα νομίζετε ότι χρειάζεται, ή επ’ αόριστον, ή να επαναφέρετε την οθόνη στη ζωή του παιδιού, παρακολουθώντας εάν τα συμπτώματα επανέλθουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, επανεμφανίζονται αν το παιδί επιστρέψει στα προηγούμενα όρια, οπότε πρέπει να κάνετε τις απαραίτητες παρεμβάσεις στη διαχείριση του χρόνου οθόνης για να μην συμβεί αυτό.

Αν και τα παιδιά αντιδρούν έντονα στην αρχή, είναι εντυπωσιακό το πόσο γρήγορα σταματούν να ζητούν τις οθόνες, καθώς η ζωή τους βελτιώνεται σε πολλά επίπεδα.

Το βασικό επιχείρημα είναι ότι τα παιδιά πρέπει να ζουν την ηλικία  τους, και να ζουν όπως όλα τα άλλα παιδιά, καθώς κινδυνεύουν να αποξενωθούν από τους συνομήλικους τους αν δεν έχουν τις ίδιες συνήθειες με αυτά. Ωστόσο, ισχύει το αντίθετο. Τα παιδιά που δεν είναι απομονωμένα λόγω της οθόνης είναι πιο ικανά να σχετίζονται με τους γύρω τους. Κάνουν και διατηρούν φιλίες πιο εύκολα και έχουν καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο και στη ζωή γενικότερα.

Για την ευκολία που μάς προσφέρει η οθόνη ώστε να εξασφαλίσουμε ελεύθερο χρόνο εμείς οι γονείς, που είναι ένας σημαντικός λόγος υπέρβασης των ορίων στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για να εξασφαλίσουμε αυτόν τον χρόνο χωρίς να δίνουμε στα παιδιά μας οθόνες. Αυτό γίνεται με το να τα μάθουμε σιγά σιγά να μπορούν να ‘στέκονται’ χωρίς να χρειάζονται οθόνη. Σίγουρα δεν είναι τόσο εύκολο, αλλά είναι εφικτό και αξίζει να το προσπαθήσουμε. Αν απομακρύνουμε τις οθόνες, και το παιδί αφεθεί να ασχοληθεί με άλλα πράγματα, η φυσική του τάση να εξερευνήσει τον κόσμο και να κάνει πράγματα αναπτυξιακά κατάλληλα για την ηλικία του, θα μάς βοηθήσει σημαντικά ώστε να μπορέσει πολύ γρήγορα να ‘σταθεί’ χωρίς οθόνη.

Κατά τη διάρκεια της αποχής από την οθόνη, όπως περιγράφεται παραπάνω, μπορεί να χρειαστεί να είμαστε κοντά στο παιδί μας τις πρώτες μέρες για να το βοηθήσουμε να προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση, αλλά δεν θα χρειαστεί να εμπλακούμε στον ίδιο βαθμό στη συνέχεια.

Το θέμα της ασφαλούς χρήσης των οθονών είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Το σύνδρομο ηλεκτρονικής οθόνης έχει τη δύναμη να υπονομεύσει τις προσπάθειές μας να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ακόμα κι αν κάνουμε τα πάντα σωστά.

Γι’ αυτό το Parenting δεσμεύεται να παρακολουθεί τις τελευταίες εξελίξεις γύρω από το θέμα των οθονών, ώστε να μπορούμε να προτείνουμε τρόπους με τους οποίους μπορείτε να το χειριστείτε, πάντα ανάλογα με την ηλικία των παιδιών σας και τις ανάγκες της δικής σας οικογένειας, και να σας παρέχουμε τα εργαλεία που θα χρειαστείτε σε κάθε βήμα για να το καταφέρετε.